انواع وریستور+ آموزش کامل نحوه خواندن مشخصات وریستور
وریستور (Varistor) یکی از قطعات الکترونیکی پرکاربرد در مدارهای برق و الکترونیک است که نقش اصلی آن محافظت در برابر ولتاژهای ناگهانی و گذرا است. نام Varistor از ترکیب دو واژه Variable + Resistor گرفته شده و مفهوم آن مقاومت متغیر است. این قطعه زمانی وارد مدار می‌شود که ولتاژ اعمال شده از حد مشخصی بالاتر رود؛ در نتیجه از آسیب دیدن مدارهای حساس، تجهیزات الکترونیکی و منابع تغذیه جلوگیری می‌کند. اگر پروژه یا دستگاهی دارید که احتمال وجود نویز، صاعقه، نوسانات شدید برق یا Surge در آن زیاد است، استفاده از وریستور یکی از ضروری‌ترین اقدامات حفاظتی است.
در این مقاله از صفر تا صد با ساختار وریستور، نحوه عملکرد، کاربردها و مهم‌تر از همه روش خواندن مشخصات و کدهای روی وریستور آشنا می‌شوید.
وریستور چیست و چگونه کار می‌کند؟
وریستور یک مقاومت غیرخطی (Non-linear Resistor) است که مقدار مقاومت آن با تغییر ولتاژ تغییر می‌کند.
در ولتاژهای پایین، وریستور مانند یک مقاومت بسیار بزرگ عمل کرده و تقریباً جریان از آن عبور نمی‌کند.
اما وقتی ولتاژ از یک حد استاندارد بالاتر برود (Voltage Threshold)، وریستور سریعاً مقاومت خود را کاهش می‌دهد و اضافه ولتاژ را به زمین منتقل می‌کند.
این ویژگی باعث می‌شود:
- نوسانات شدید برق کنترل شود
- قطعات حساس مانند MCU، SMPS، آی‌سی‌ها و ماژول‌ها آسیب نبینند
- جریان لحظه‌ای خطرناک (Surge) تخلیه شود
ساختار اصلی وریستورها معمولاً از اکسید فلزی (Zinc Oxide / MOV) تشکیل شده، به همین دلیل نوع رایج آن‌ها را MOV (Metal Oxide Varistor) می‌نامند.
برای مشاهده قیمت وریستور در انواع مختلف کلیک کنید
مزایای استفاده از وریستور
- سرعت پاسخ بسیار بالا به ولتاژهای ناگهانی
- قابلیت عبور جریان‌های با پیک بالا در زمان کوتاه
- هزینه کم و طول عمر بالا
- نصب آسان در ورودی برق یا بخش‌های حساس مدار
- عدم ایجاد افت ولتاژ در زمان عملکرد عادی
این مزایا باعث شده وریستور یکی از قطعات اصلی در محافظ‌های برق، منابع تغذیه سوئیچینگ، تلویزیون‌ها، لوازم خانگی، کامپیوتر و حتی تجهیزات صنعتی باشد.
انواع وریستور
به طور کلی وریستورها براساس ساختار و کاربرد به دو گروه تقسیم می‌شوند:
- وریستور اکسید فلز MOV
پرکاربردترین نوع وریستور در تجهیزات الکترونیکی و برق AC - دیود TVS
مخصوص حفاظت ولتاژهای سریع و ضربه‌ای در مدارهای DC و خطوط سیگنال
در این مقاله تمرکز ما روی وریستور MOV است که همان مدل رایج آبی‌رنگ در بازار است.
برای مشاهده صفحه واردات قطعات الکترونیک و ثبت سفارش کلیک کنید
نحوه خواندن مشخصات وریستور
یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در انتخاب وریستور، شناخت کامل مشخصات نوشته‌شده روی بدنه قطعه است. روی وریستور معمولاً یک عدد سه رقمی یا چهار رقمی وجود دارد که تمام ویژگی‌های اصلی آن را مشخص می‌کند.
برای مثال وریستور MOV-14D471K را در نظر بگیرید.
بیایید مشخصات این کد را به صورت کامل تحلیل کنیم.
1. سایز و قطر وریستور
در کد 14D471K بخش اول یعنی:
- 14D نشان‌دهنده سایز یا قطر دیسک وریستور (14 میلی‌متر) است.
سایزهای رایج شامل:
5D ، 7D، 10D، 14D، 20D
سایز بزرگ‌تر = توان تحمل جریان بیشتر = مقاومت بهتر در برابر Surge
2. عدد ولتاژ وریستور (Varistor Voltage)
بخش اصلی کد، عدد 471است.
این عدد در واقع نشان‌دهنده ولتاژ وریستور است:
471 = 47 × 10 → 470 ولت
اما نکته‌ی مهم:
این 470 ولت، ولتاژ AC نیست!
این مقدار "ولتاژ وریستور" (Varistor Voltage) است که در حقیقت ولتاژ پیک AC است.
فرمول تبدیل:
- ولتاژ AC اسمی ≈ ولتاژ وریستور ÷ 1.4
پس:
470 ÷ 1.4 ≈ 330 ولت AC
به همین دلیل وریستور 471 برای برق 220 ولت شهری مناسب است.
ولتاژهای رایج:
- 271 مناسب 150 تا 175 ولت AC
- 361 مناسب 220 ولت AC
- 471 مناسب 220 تا 250 ولت AC
- 561 مناسب 300 ولت AC
3. تلرانس
آخرین حرف در کد مثل K معنی تلرانس دارد:
- K = ±10%
- L = ±15%
بنابراین 471 K یعنی وریستور با تلرانس 10% در ولتاژ عملکرد.
لیست کامل مشخصات روی وریستور و معنی آن‌ها
روی یک وریستور معمولاً موارد زیر نوشته می‌شود:
| مشخصه | توضیح |
| Varistor Voltage | ولتاژ شروع عملکرد |
| Maximum Allowable Voltage (AC/DC) | حداکثر ولتاژ مجاز |
| Surge Current | جریان لحظه‌ای قابل تحمل |
| Clamping Voltage | ولتاژی که خروجی را محدود می‌کند |
| Energy (Joule) | توان جذب انرژی اضافه |
| Response Time | سرعت پاسخ (معمولاً کمتر از 25 نانوثانیه) |
| Diameter (Disc Size) | قطر وریستور |
چگونه ولتاژ مناسب برای وریستور را انتخاب کنیم؟
انتخاب وریستور باید براساس ولتاژ شبکه، سطح نویز و نوع تجهیزات انجام شود.
روش انتخاب:
- ولتاژ AC ورودی را مشخص کنید.
- وریستوری انتخاب کنید که ولتاژ AC مجاز آن کمی بالاتر از ولتاژ واقعی باشد.
- توان و قطر وریستور را مطابق میزان Surge احتمالی انتخاب کنید.
مثال:
برای برق 220 ولتشهری ایران:
وریستور 14D471Kیا10D471K بهترین انتخاب است.
کاربردهای وریستور
وریستور تقریباً در تمام دستگاه‌ها حضور دارد:
- محافظ برق خانگی
- منابع تغذیه سوئیچینگ
- تلویزیون، کامپیوتر، ضبط صوت
- دستگاه‌های صنعتی
- شارژر موبایل
- کولر، یخچال و لوازم خانگی
- اینورتر و UPS
- تجهیزات مخابراتی
وظیفه اصلی وریستور در همه این موارد جذب پالس‌های اضافه ولتاژ است.
نکات مهم هنگام استفاده از وریستور
برای افزایش طول عمر مدار، رعایت چند نکته ضروری است:
- وریستور باید قبل از فیوز قرار گیرد
- همیشه با یک فیوز و NTC ترکیب شود
- در شرایط گرمای شدید یا رطوبت، از مدل‌های با کیفیت استفاده کنید
- وریستور سوخته معمولاً ترک می‌خورد یا سیاه می‌شود، حتما سریع آن را تعویض کنید.
جمع‌بندی
وریستور یک قطعه ساده اما بسیار حیاتی برای محافظت از مدارهای الکترونیکی در برابر اضافه ولتاژ است. با شناخت نحوه خواندن کدهای روی وریستور، انتخاب ولتاژ مناسب و آشنایی با عملکرد آن، می‌توان تجهیزات را در برابر نوسانات برق، صاعقه، نویز و Surge حفاظت کرد.
اگر در پروژه یا دستگاه خود نیاز به انتخاب وریستور مناسب دارید، شناخت ولتاژ، سایز و نوع وریستور بهترین مسیر برای طراحی اصولی و مطمئن است.